«НАЗВЫ МАЁЙ РАДЗІМЫ» Тапаніміка Мнюцкага краю

Матэрыялы агляду-конкурсу “Край мой родны – зямля Глыбоцкая”

«НАЗВЫ МАЁЙ РАДЗІМЫ : Тапаніміка Мнюцкага краю»

"Тапанімія - гэта мова зямлі,

а зямля ёсць кніга, дзе гісторыя чалавечая запісана

ў геаграфічных назвах"

І.Філевіч, польскі гісторык.

Кожны пагадзіцца з тым, што вывучэнне мікратапонімаў роднай зямлі не проста важная справа, але і актуальны навуковы напрамак. Інтэнсіўнае развіццё тэрыторый, звязаныя з ім дэмаграфічныя змены, знікненне вёсак і хутарў ... — усе гэтыя з’явы прыводзяць да поўнага знікнення мікратапанімічнай сістэмы.

Знаўцамі мікратапонімаў з’яўляюцца карэнныя жыхары сталага ўзросту. На жаль, паступова яны пакідаюць гэты свет, і аднойчы мы можам страціць назаўсёды адметныя назвы і іх сутнасць. Вось чаму неабходна захаваць мікратапонімы сваёй мясцовасці, зафіксаваць, пакуль яны не згубіліся незваротна. Да таго, даследаванне геаграфічных назваў дапаможа глыбей зазірнуць у гістарычнае мінулае, зразумець, як продкі ўспрымалі навакольную рэчаіснасць.

У ходзе даследвання было запісана 27 тапонімаў мнюцкага краю. Адны з іх паходзяць ад імёнаў і прозвішчаў першапасяленцаў, заснавальнікаў або ўладальнікаў паселішч, другія – геаграфічнага размяшчэння, становішча, іншыя – асаблівасцяў прыроднага асяроддзя і іншых. Немагчыма дакладна вызначыць паходжанне некаторых назваў, але важна, каб яны не зніклі з ужытку.

Нашы тапонімы можна ўмоўна падзяліць на групы паводле іх паходжання ад:

назваў раслін і жывёл – 2
імёнаў і прозвішчаў людзей, іх характарыстык – 5
геаграфічнага становішча –1
заняткаў і гаспадарчай дзейнасці – 7
асаблівасцяў прыроднага асяроддзя – 6
рэлігійных і гістарычных вераванняў, паданняў, легенд – 4
Паходжанне двух назваў “Тушына”, “Ставэўшчына” вызначыць не ўдалося.

Баброўка – месца каля вёскі Шэпелева ў бок вёскі Мацюкова, балота, ... там вялося многа баброў.
Бацькава хата – у в. Шэпелева каля млына быў вялікі дуб. Яго так называлі таму, што ўнутры была пустота, дзе змяшчалася 6 чалавек…
Бомба – сажалка каля в. Вялец, якая ўтварылася ад скінутай у вайну з самалёта бомбы.
Бярэзнік – месца за мастом у в. Шэпелева, дзе раслі прыгожыя бярозы і вялікая колькасць грыбоў.

Вялец – вёска. 1) Назва ўтворана ад старажытнарускай асновы – «вялікі». 2) У той жа час блізка да гэтай асновы падыходзіць састарэлая назва хвашча – «овель», «овялец», які прымянялі калісьці знахары 3) Назва паселішча ідзе ад слова “вялес”. Вялес – боства з беларускага паганскага пантэону.

Герасімава балота – у в. Шэпелева, на месцы пабудаванага комплекса, каля балота жыў Герасім. …Ён удзельнічаў у заваяванні Зімовага палаца, абараняў Леніна.
Грынёва – лес уздоўж ракі Мнюта, паміж в. Пліса і в. Сукліна. Пан Берастоўскі падараваў гэты лес свайму зяцю Грыневічу.
Залатая гара – значнае ўзвышша каля в. Шэпелева. Існуе легенда па якой …тут было закапана золата. Людзі шмат часу шукалі яго.
Кабыліца – прыток ракі Мнюта, каля в. Шэпелева, з якога пастаянна паілі статак каней.
Качарга – лес паміж вёскай Сукліна і вёскай Азёркі, па форме нагадвае качаргу.
Леснічоўка – хутар пасярод Грынёўскага леса, дзе жыў ляснік пана, а затым сям’я Ляснеўскіх.
Лука – невялікі луг каля прытока ракі Мнюта, за млынам у в. Шэпелева, формай нагадвае лук.
Ляды – ўчастак пасля высечкі лесу, на якім засталіся карчы, за мастом у в. Шэпелева .
Ляўкова – мясціна за в. Сукліна ў бок в. Шчарбы, дзе калісьці была вёска Ляўкова, знесеная ў час аб’яднання калгасу. Назва вёскі магла пайсці ад імя першапасяленца па прозвішчу Ляўкоў.
Мачулішча – адведзенае русла ракі Мнюта каля млына у в. Шэпелева, там даўней вымачывалі лён.
Мельніца – адна з гаспадарчых пабудоў графа Берастоўскага ў в. Шэпелева. …На млыне малолі муку і дралі крупы. Паўразбураны будынак захаваўся да гэтага часу.

Мнюта – назва вескі і вёскі. Назва магчыма паходзіць ад ператворанага імя Міна. Дакладных звестак пра гісторыю паходжання назвы вёскі Мнюта няма. Аднак, існуе легенда, якая расказвае, што на беразе ракі жыў пан. Была ў яго дачка Маня, якую ён вельмі любіў і ласкава называў Манюта. Дзяўчына любіла гуляць ля рэчкі, гадзінамі сядзела на яе беразе. Але аднойчы Манюта моцна захварэла і памерла. У яе гонар пан даў рацэ імя сваёй любімай дачкі. З цягам часу рэчка ператварылася ў Мнюту і дала назву вёсцы, якая была пабудавана ўніз па цячэнню ракі.

Моўшыха – сад паміж в. Шэпелева і в. Мнюта-1, забалочаны ўчастак, зарослы імхом. Магчыма, назва ўтворана з польскага дыялекту, азначае “зачараванае, замоўленае”.
Міроніха – кар’ер паміж вёскамі Пліса і Шэпелева, каля выгібу ракі Мнюта. ...з яго бралі жвір для дзяцькі Мірона.
Начоўкі – луг ў Ханякове. Там начавалі статкі жывёл.

Панама – месца у в. Шэпелева, дзе жылі работнікі пана, якія абслугоўвалі мельніцу, электрастанцыю, кузню. Яны не удзельнічалі ў апрацоўцы глебы, таму іх звалі “паны”, а месца "панама".
Сляпая кішка – вуліца Палявая ў в.Шэпелева, якая заканчваецца тупіком.
Ставэўшчына – лес паміж вёскамі Сукліна і Азёркі, на месцы былога аэрадрому.
Сукліна – вёска. Магчыма, назва паходзіць ад слова “сукі′” – адыходы пры прадзенні воўны.
Тушына – знесеная ў час аб’яднання калгасу вёска, паміж сучаснымі вёскамі Шэпелева і Мацюкова.
Французы – курган каля в. Мнюта, помнік археалогіі, лічыцца месцам пахавання французаў. Знаходзіцца пад аховай дзяржавы.
Ханякова – знікшая ў час аб’яднання калгасаў вёска. Стаяла паміж в.Мнюта і в. Вялец уздоўж ракі Мнюта. Назва, магчыма, пайшла ад прозвішча Ханяк.
Цагельня – участак дарогі праз лес з в. Шэпелева да в. Мнюта-1. Побач з дарогай выраблялі цэглу.

Чортаў камень – вялікі валун каля возера Вялец. 1) На яго паверхні каля 30 ямак дыяметрам 5—6 і глыбінёй да 3 см. Па адным паданні, гэтыя ямкі ўтварыліся на камені ад таго, што на ім скакаў і верацяном круціўся чорт і ад яго пятак утварыліся ямкі на камяні. Па другім — чорт хацеў гэтым камянём разбурыць касцёл...